Δυστυχώς, σε
πάρα πολλούς ναούς μέσα στον κόσμο, οι ψάλτες , συνήθως “μεγαλοσχήμονες”, ή
μάλλον αμανετζήδες, καθιστούν την άγια λειτουργία τελείως ανυπόφορη για τους ανθρώπους,
με τα τόσο ανιαρά μουγκρητά και την τόσο αισχρή αυτοπροβολή τους.
Δυστυχώς, σε
πάρα πολλούς ναούς μέσα στον κόσμο, οι ψάλτες , συνήθως “μεγαλοσχήμονες”, ή
μάλλον αμανετζήδες, καθιστούν την άγια λειτουργία τελείως ανυπόφορη για τους ανθρώπους,
με τα τόσο ανιαρά μουγκρητά και την τόσο αισχρή αυτοπροβολή τους.
Δεν υπάρχει,
βέβαια, μόνο ένα “στυλ” ψαλμωδίας που είναι αρεστό στον Θεό, αλλά πολλά και
διάφορα. Ωστόσο, δεν είναι τόσο εύκολο να συναντήσει κανείς ούτε ένα από τα
καλά είδη που λέμε. Υπάρχουν, δόξα τω Θεώ, αρκετοί ψάλτες που κρατάνε την
παράδοση, άνθρωποι σεμνοί
και πολύ ευχάριστοι στον Θεό και στους ανθρώπους, αλλά είναι κάπως δύσκολο να
τους βρει κανείς. Ας ελπίσουμε η διοικούσα Εκκλησία να τους επαναφέρει, κάποια
στιγμή, στην θέση τους.
Το παρακάτω άρθρο εξηγεί πώς θα έπρεπε να γίνονται τα πράγματα μέσα στο ναό, σύμφωνα με το θέλημα του Θεού.
Α. «Υμνείσθαι φωναίς αισίαις»
α. Η κατάνυξη
Η Εκκλησία ορίζει: η ψαλμωδία να γίνεται με πολλή προσοχή, κατάνυξη και συντριβή. «Μετά πολλής προσοχής και κατανύξεως τας τοιαύτας ψαλμωδίας προσάγειν τω των κρυπτών εφόρω Θεώ» (Κανών ΟΕ” της αγίας ΣΤ” Οικουμενικής) β. Η ήπια φωνή η κατάνυξη κάνει τον ιεροψάλτη να υμνεί τον Θεό «φωναις αισίαις», με ήπια φωνή, και όχι με άγριες και απειθάρχητες φωνές και ξελαρυγγιάσματα· «μήτε βοαίς ατάκτοις κεχρήσθαί, καί την φυσιν προς κραυγήν εκβιάζεσθαί» (Κανών ΟΕ” της ΣΤ΄).
Ο άγιος Νεκτάριος ο Πενταπόλεως είχε βροντώδη φωνή. Η κατάνυξη του όμως τον έκανε να ψέλνει απαλά. Έλεγε ένας αυτήκοος μάρτυρας: «Αν και είχε βροντερή φωνή, έψελνε (και μιλούσε) σιγανά, κατανυκτικά» (βλ. «Εκκλησία» φ.1-15/9/95, αρθρο κ. Αχιλλέως Γ.Χαλδαιάκη, Η μουσικότης του Αγίου Νεκταρίου).
γ. Ήθος ιεροπρεπές
Η εσωτερική κατάνυξη ρυθμίζει και την εξωτερική στάση· ρυθμίζει και τον τρόπο που στέκεται στο αναλόγιο ο ιεροψάλτης. «Τι δε εστί το ζητούμενον και ο παρ” υμών (των ιεροψαλτών) απαιτείται; Το τους θείους αναπέμποντας ύμνους φόβω πολλω συνεσταλμένους και ευλάβεια κεκοσμημενους, ούτω προσφέρειν τούτους» (Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, εις Ησ. 6,1). Με ένα λόγο, ο καλός ιεροψάλτης στέκεται στο αναλόγιο ταπεινά· σαν τον Τελώνη, και όχι καμαρωτά (σαν τον Φαρισαιο…).
δ. Οι ωφέλειες
1. Ωφελείται ο ίδιος ο ιεροψάλτης
«Πληρούσθε εν Πνευματι λαλούντες εαυτοίς ψαλμοίς και ύμνοις και ωδαίς πνευματικές» (Εφεσ. 5:11). Σχολιάζει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: «Θέλεις να ευφρανθείς; Να! Σου προσφέρεται η ψαλμωδία ως πνευματικό ποτό! Μάθε να ψάλλεις, και θα δεις την ευχαρίστηση. Όσοι ψάλλουν (μετά κατανύξεως!..) γεμίζουν από άγιο Πνεύμα! Όπως γεμίζουν από ακάθαρτο πνεύμα όσοι τραγουδούν σατανικά τραγούδια» (Εις Εφεσ. 19, & λ. Τ.Μ.Ε., Προθεωρία 1).
2. Ωφελείται το εκκλησίασμα
Η ήπια φωνή ξεκουράζει το εκκλησίασμα. Ταυτόχρονα τού δημιουργεί:
• Τις κατάλληλες προϋποθέσεις να αυτοσυγκεντρωθεί και να προσευχηθεί!
• Κατά τον άγιο Διάδοχο Επίσκοπο Φωτικής, η ήπια φωνή:»Κρατά θερμή τη μνήμη του Θεού. Και προξενεί στην καρδιά έννοιες ήπιες και κατανυκτικές» (Τα 100 πρακτικά κεφάλαια, 73).
3. Και ευφραίνεται ο ουρανός
α. Ευφραίνεται ο Θεός
Ο μέγας Έλλην ιεροψάλτης και μελοποιός, αείμνηστος Ιωάννης Σακκελαρίδης (+1938), έλεγε για την ψαλμωδία: «Ουκ εν τω συσσεισμώ Κύριος, αλλ” εν φωνή αύρας καί λεπτής» (Γ” Βασιλ. 19:11-12). Και εννοούσε: Ο Κύριος δεν είναι παρών στις άγριες ψαλμωδίες («ουκ εν τω συσσεισμώ»), αλλά είναι «εν φωνή αύρας λεπτής», σε ήρεμες φωνές, που βγαίνουν από ταπεινές ψυχές, «εκ στόματος νηπίων και θηλαζόντων καταρτίσω αίνον» (Ψαλμ.4).
β. Ευφραίνεται η Παναγία
Ο όσιος Ιωάννης ο Κουκουζέλης, καθώς έψελνε τα μεσάνυκτα στο μοναστήρι της Μεγίστης Λαύρας, Αγίου Όρους, τον κανόνα του Ακάθιστου ύμνου, τον επισκέφθηκε η Παναγία, τον κέρασε ένα νόμισμα χρυσό, και του είπε: «Χαίροις Ιωάννη τεκνόν μου· ψαλλέ μοι και δεν θέλω σε εγκαταλείψει» (Μέγας Συναξαριστής τ. 10, σελ. 24).
Και ο όσιος Γρηγόριος, μοναχός και αυτός της Μεγίστης Λαύρας, ήταν καλλικέλαδος αηδών. Την παραμονή των Φώτων έγινε στο μοναστήρι η καθιερωμένη Θ. Λειτουργία του Μ. Βασιλείου. Καθώς ο όσιος έψαλλε τον ύμνο της Παναγίας, «επί σοι χαίρε Κεχαριτωμένη», τον επισκέπτεται ή Παναγία! Τον κέρασε ένα «φλουρί» καί του είπε: «Δέξαι σου το ψαλτικόν, ω Δομέστικε, και ευχαριστώ σοι πολλά» (Αυτόθι).
Και οι δυο τους ήσαν άγιοι. Σαν άγιοι έψελναν άγια· με ταπείνωση και συντριβή. Είχαν και αγγελική φωνή. Και τα δύο (περισσότερο το πρώτο…) γοήτευσαν την Παναγία.
Το παρακάτω άρθρο εξηγεί πώς θα έπρεπε να γίνονται τα πράγματα μέσα στο ναό, σύμφωνα με το θέλημα του Θεού.
Α. «Υμνείσθαι φωναίς αισίαις»
α. Η κατάνυξη
Η Εκκλησία ορίζει: η ψαλμωδία να γίνεται με πολλή προσοχή, κατάνυξη και συντριβή. «Μετά πολλής προσοχής και κατανύξεως τας τοιαύτας ψαλμωδίας προσάγειν τω των κρυπτών εφόρω Θεώ» (Κανών ΟΕ” της αγίας ΣΤ” Οικουμενικής) β. Η ήπια φωνή η κατάνυξη κάνει τον ιεροψάλτη να υμνεί τον Θεό «φωναις αισίαις», με ήπια φωνή, και όχι με άγριες και απειθάρχητες φωνές και ξελαρυγγιάσματα· «μήτε βοαίς ατάκτοις κεχρήσθαί, καί την φυσιν προς κραυγήν εκβιάζεσθαί» (Κανών ΟΕ” της ΣΤ΄).
Ο άγιος Νεκτάριος ο Πενταπόλεως είχε βροντώδη φωνή. Η κατάνυξη του όμως τον έκανε να ψέλνει απαλά. Έλεγε ένας αυτήκοος μάρτυρας: «Αν και είχε βροντερή φωνή, έψελνε (και μιλούσε) σιγανά, κατανυκτικά» (βλ. «Εκκλησία» φ.1-15/9/95, αρθρο κ. Αχιλλέως Γ.Χαλδαιάκη, Η μουσικότης του Αγίου Νεκταρίου).
γ. Ήθος ιεροπρεπές
Η εσωτερική κατάνυξη ρυθμίζει και την εξωτερική στάση· ρυθμίζει και τον τρόπο που στέκεται στο αναλόγιο ο ιεροψάλτης. «Τι δε εστί το ζητούμενον και ο παρ” υμών (των ιεροψαλτών) απαιτείται; Το τους θείους αναπέμποντας ύμνους φόβω πολλω συνεσταλμένους και ευλάβεια κεκοσμημενους, ούτω προσφέρειν τούτους» (Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, εις Ησ. 6,1). Με ένα λόγο, ο καλός ιεροψάλτης στέκεται στο αναλόγιο ταπεινά· σαν τον Τελώνη, και όχι καμαρωτά (σαν τον Φαρισαιο…).
δ. Οι ωφέλειες
1. Ωφελείται ο ίδιος ο ιεροψάλτης
«Πληρούσθε εν Πνευματι λαλούντες εαυτοίς ψαλμοίς και ύμνοις και ωδαίς πνευματικές» (Εφεσ. 5:11). Σχολιάζει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: «Θέλεις να ευφρανθείς; Να! Σου προσφέρεται η ψαλμωδία ως πνευματικό ποτό! Μάθε να ψάλλεις, και θα δεις την ευχαρίστηση. Όσοι ψάλλουν (μετά κατανύξεως!..) γεμίζουν από άγιο Πνεύμα! Όπως γεμίζουν από ακάθαρτο πνεύμα όσοι τραγουδούν σατανικά τραγούδια» (Εις Εφεσ. 19, & λ. Τ.Μ.Ε., Προθεωρία 1).
2. Ωφελείται το εκκλησίασμα
Η ήπια φωνή ξεκουράζει το εκκλησίασμα. Ταυτόχρονα τού δημιουργεί:
• Τις κατάλληλες προϋποθέσεις να αυτοσυγκεντρωθεί και να προσευχηθεί!
• Κατά τον άγιο Διάδοχο Επίσκοπο Φωτικής, η ήπια φωνή:»Κρατά θερμή τη μνήμη του Θεού. Και προξενεί στην καρδιά έννοιες ήπιες και κατανυκτικές» (Τα 100 πρακτικά κεφάλαια, 73).
3. Και ευφραίνεται ο ουρανός
α. Ευφραίνεται ο Θεός
Ο μέγας Έλλην ιεροψάλτης και μελοποιός, αείμνηστος Ιωάννης Σακκελαρίδης (+1938), έλεγε για την ψαλμωδία: «Ουκ εν τω συσσεισμώ Κύριος, αλλ” εν φωνή αύρας καί λεπτής» (Γ” Βασιλ. 19:11-12). Και εννοούσε: Ο Κύριος δεν είναι παρών στις άγριες ψαλμωδίες («ουκ εν τω συσσεισμώ»), αλλά είναι «εν φωνή αύρας λεπτής», σε ήρεμες φωνές, που βγαίνουν από ταπεινές ψυχές, «εκ στόματος νηπίων και θηλαζόντων καταρτίσω αίνον» (Ψαλμ.4).
β. Ευφραίνεται η Παναγία
Ο όσιος Ιωάννης ο Κουκουζέλης, καθώς έψελνε τα μεσάνυκτα στο μοναστήρι της Μεγίστης Λαύρας, Αγίου Όρους, τον κανόνα του Ακάθιστου ύμνου, τον επισκέφθηκε η Παναγία, τον κέρασε ένα νόμισμα χρυσό, και του είπε: «Χαίροις Ιωάννη τεκνόν μου· ψαλλέ μοι και δεν θέλω σε εγκαταλείψει» (Μέγας Συναξαριστής τ. 10, σελ. 24).
Και ο όσιος Γρηγόριος, μοναχός και αυτός της Μεγίστης Λαύρας, ήταν καλλικέλαδος αηδών. Την παραμονή των Φώτων έγινε στο μοναστήρι η καθιερωμένη Θ. Λειτουργία του Μ. Βασιλείου. Καθώς ο όσιος έψαλλε τον ύμνο της Παναγίας, «επί σοι χαίρε Κεχαριτωμένη», τον επισκέπτεται ή Παναγία! Τον κέρασε ένα «φλουρί» καί του είπε: «Δέξαι σου το ψαλτικόν, ω Δομέστικε, και ευχαριστώ σοι πολλά» (Αυτόθι).
Και οι δυο τους ήσαν άγιοι. Σαν άγιοι έψελναν άγια· με ταπείνωση και συντριβή. Είχαν και αγγελική φωνή. Και τα δύο (περισσότερο το πρώτο…) γοήτευσαν την Παναγία.
Β. Η ανίερη
ψαλμωδία
α. Οι άγριες φωνές
1. «Σάν τα βόδια»
Κάποτε, ο μαθητής του οσίου Πατρός ημών Παμβώ κατέβηκε από την έρημο στη μεγάλη πόλη της Αλεξανδρείας. Έκεί, εκκλησιάστηκε στον ναό του αποστόλου Μάρκου.Ένθουσιάστηκε από τα ψαλσίματα των κοσμικών ιεροψαλτών! Καί ζήλεψε!.. Γυρίζει προς τον όσιο Παμβώ κάπως ταραγμένος.
—Παιδί μου, τί συμβαίνει; Γιατί είσαι ταραγμένος; του λέει ο άγιος.
—Πάτερ μου, πήγα στην Εκκλησία και άκουσα ψαλμωδίες!Εμείς έδω τίποτα δεν ψέλνομε…
Καί ο Γέρων του απάντησε:
– Τεκνον μου, έρχεται ποτέ κατάνυξη, έρχονται ποτέ δάκρυα όταν ψέλνουν καί υψώνουν τη φωνή τους σαν τα βόδια; Πρέπει, τέκνον μου, με φόβο καί τρόμο, καί δάκρυα, καί στεναγμούς να άναπέμπομε τίς προσευχές μας στο Θεό! Ή δε φωνή μας να είναι σοβαρή, κατανυκτική, μέτρια καί ταπεινή (Εύεργ. τ.Β, ύπόθεση ΙΑ”).
Από τότε μέχρι σήμερα, το σκηνικό στίς εκκλησίες δεν άλλαξε. Ό λόγος του αγίου,»υψώνουν τη φωνή τους ως οί βόες»,έχει πάντοτε ισχύ,προπαντός σήμερα,που γίνεται καί χρήση μικροφώνων.
2. Η επιστημη της μουσικοθεραπείας
Η νεοφανής επιστήμη της μουσικοθεραπείας, μετά από έρευνες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η δυνατή μουσική αγριεύει (!) τον άνθρωπο και βλάπτει την υγεία του! (Φαντασθείτε να πηγαίνετε στην εκκλησία για να ηρεμήσετε, και να σας αρρωσταίνει και να σας αγριεύει η ψαλμωδία!..) Γι αυτό το λόγο ή ανωτέρω επιστήμη προτείνει την μουσική των «ήπιων τόνων».
Είναι εκπληκτικό αυτό που σήμερα η καινούργια αυτή επιστήμη μας προτείνει, από πολύ παλιά (6ος μ.Χ. αιώνας) ήταν ήδη νόμος της Εκκλησίας! (Κανών ΟΕ” της αγίας Έκτης, «Πενθέχτης», Οικουμενικής Συνόδου).
β. Το ήθος
Γράφει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος για τους ιεροψάλτες της εποχής του: «Μερικοί, κατά τη Θεία Λατρεία, καταφρονούν τον Θεό. Εκλαμβάνουν τα λόγια του Αγίου Πνεύματος ως κοινά!.. Τα λένε και κινούν τα χερια τους όπως-όπως. Μεταφέρουν στον ιερό ναό τους τρόπους των μίμων και των ορχηστρών! Σείονται ολόκληροι! Σε τίποτε δε διαφέρουν από τους μανιακούς! Άθλιε και ταλαίπωρε! Έπρεπε να τρέμεις αναπέμποντας την αγγελική δοξολογία. Να δοξολογείς τον Κτίστη με τρόμο για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες σου»(Εις Ησ.6,1)
Και σήμερα υπάρχουν ιεροψάλτες, που μεταφέρουν στο αναλόγιο τους τρόπους των μίμων και των ορχηστρών (και θυμίζουν τραγουδιστές ορχήστρας!
γ. Γιατί;
Τί είναι εκείνο που τους κάνει να ψέλνουν δυνατά, κ.λ.π., και να σείονται ολόκληροι; Αλήθεια, θα έψελναν μ” αυτόν τον τρόπο, αν ό ιερός ναός ήταν τελείως αδειανός; Γιατί; Δεν είναι τότε ό Θεός παρών; Μα δεν ψέλνουν για τον Θεό!!! Ψέλνουν για να φάνουν αρεστοί (ωραίοι!) στο λαό!..Κίνητρο δηλαδή είναι το ακάθαρτο πάθος της ανθρωπαρέσκειας· της υπερηφάνειας. «Το δε βοάν και κραυγάζειν ου κατεσταλμένου(ταπεινού) ήθους, αλλά θρασέος εστί και γεγαυρωμένου», λέει ο μέγας ερμηνευτής των ιερών Κανόνων Ι. Ζωναράς.
δ. “Αγανακτεί ο ουρανός!
«Μετάστησον απ” εμού ήχον ωδών σου, και ψαλμόν οργάνων σου ουκ ακούσομαι» (Αμώς 5:23). Πάρε από μπροστά μου τα ψαλτήρια σου! Δε θέλω να τ” ακούω, λέει, διαμαρτύρεται, ο Κύριος! ε. Συμπέρασμα:
• «Τοις ευθέσι πρέπει αίνεσις» (Ψαλμ. 32:1), Οι δίκαιοι, οι ταπεινοί τη καρδία, αυτοί πρέπει να υμνούν τον Κύριο.
• «Ψάλατε τω Κυρίω οι όσιοι αυτού» (Ψαλμ. 29:5). Τον υμνούν οι όσιοι. Γιατί αυτοί, και μόνο αυτοί, ξέρουν να υμνούν.
*Αρχ. Βασ. Μπακογιάννη, Το φριχτό μυστήριο, εκδ. Ιχνηλασία 1997
α. Οι άγριες φωνές
1. «Σάν τα βόδια»
Κάποτε, ο μαθητής του οσίου Πατρός ημών Παμβώ κατέβηκε από την έρημο στη μεγάλη πόλη της Αλεξανδρείας. Έκεί, εκκλησιάστηκε στον ναό του αποστόλου Μάρκου.Ένθουσιάστηκε από τα ψαλσίματα των κοσμικών ιεροψαλτών! Καί ζήλεψε!.. Γυρίζει προς τον όσιο Παμβώ κάπως ταραγμένος.
—Παιδί μου, τί συμβαίνει; Γιατί είσαι ταραγμένος; του λέει ο άγιος.
—Πάτερ μου, πήγα στην Εκκλησία και άκουσα ψαλμωδίες!Εμείς έδω τίποτα δεν ψέλνομε…
Καί ο Γέρων του απάντησε:
– Τεκνον μου, έρχεται ποτέ κατάνυξη, έρχονται ποτέ δάκρυα όταν ψέλνουν καί υψώνουν τη φωνή τους σαν τα βόδια; Πρέπει, τέκνον μου, με φόβο καί τρόμο, καί δάκρυα, καί στεναγμούς να άναπέμπομε τίς προσευχές μας στο Θεό! Ή δε φωνή μας να είναι σοβαρή, κατανυκτική, μέτρια καί ταπεινή (Εύεργ. τ.Β, ύπόθεση ΙΑ”).
Από τότε μέχρι σήμερα, το σκηνικό στίς εκκλησίες δεν άλλαξε. Ό λόγος του αγίου,»υψώνουν τη φωνή τους ως οί βόες»,έχει πάντοτε ισχύ,προπαντός σήμερα,που γίνεται καί χρήση μικροφώνων.
2. Η επιστημη της μουσικοθεραπείας
Η νεοφανής επιστήμη της μουσικοθεραπείας, μετά από έρευνες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η δυνατή μουσική αγριεύει (!) τον άνθρωπο και βλάπτει την υγεία του! (Φαντασθείτε να πηγαίνετε στην εκκλησία για να ηρεμήσετε, και να σας αρρωσταίνει και να σας αγριεύει η ψαλμωδία!..) Γι αυτό το λόγο ή ανωτέρω επιστήμη προτείνει την μουσική των «ήπιων τόνων».
Είναι εκπληκτικό αυτό που σήμερα η καινούργια αυτή επιστήμη μας προτείνει, από πολύ παλιά (6ος μ.Χ. αιώνας) ήταν ήδη νόμος της Εκκλησίας! (Κανών ΟΕ” της αγίας Έκτης, «Πενθέχτης», Οικουμενικής Συνόδου).
β. Το ήθος
Γράφει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος για τους ιεροψάλτες της εποχής του: «Μερικοί, κατά τη Θεία Λατρεία, καταφρονούν τον Θεό. Εκλαμβάνουν τα λόγια του Αγίου Πνεύματος ως κοινά!.. Τα λένε και κινούν τα χερια τους όπως-όπως. Μεταφέρουν στον ιερό ναό τους τρόπους των μίμων και των ορχηστρών! Σείονται ολόκληροι! Σε τίποτε δε διαφέρουν από τους μανιακούς! Άθλιε και ταλαίπωρε! Έπρεπε να τρέμεις αναπέμποντας την αγγελική δοξολογία. Να δοξολογείς τον Κτίστη με τρόμο για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες σου»(Εις Ησ.6,1)
Και σήμερα υπάρχουν ιεροψάλτες, που μεταφέρουν στο αναλόγιο τους τρόπους των μίμων και των ορχηστρών (και θυμίζουν τραγουδιστές ορχήστρας!
γ. Γιατί;
Τί είναι εκείνο που τους κάνει να ψέλνουν δυνατά, κ.λ.π., και να σείονται ολόκληροι; Αλήθεια, θα έψελναν μ” αυτόν τον τρόπο, αν ό ιερός ναός ήταν τελείως αδειανός; Γιατί; Δεν είναι τότε ό Θεός παρών; Μα δεν ψέλνουν για τον Θεό!!! Ψέλνουν για να φάνουν αρεστοί (ωραίοι!) στο λαό!..Κίνητρο δηλαδή είναι το ακάθαρτο πάθος της ανθρωπαρέσκειας· της υπερηφάνειας. «Το δε βοάν και κραυγάζειν ου κατεσταλμένου(ταπεινού) ήθους, αλλά θρασέος εστί και γεγαυρωμένου», λέει ο μέγας ερμηνευτής των ιερών Κανόνων Ι. Ζωναράς.
δ. “Αγανακτεί ο ουρανός!
«Μετάστησον απ” εμού ήχον ωδών σου, και ψαλμόν οργάνων σου ουκ ακούσομαι» (Αμώς 5:23). Πάρε από μπροστά μου τα ψαλτήρια σου! Δε θέλω να τ” ακούω, λέει, διαμαρτύρεται, ο Κύριος! ε. Συμπέρασμα:
• «Τοις ευθέσι πρέπει αίνεσις» (Ψαλμ. 32:1), Οι δίκαιοι, οι ταπεινοί τη καρδία, αυτοί πρέπει να υμνούν τον Κύριο.
• «Ψάλατε τω Κυρίω οι όσιοι αυτού» (Ψαλμ. 29:5). Τον υμνούν οι όσιοι. Γιατί αυτοί, και μόνο αυτοί, ξέρουν να υμνούν.
*Αρχ. Βασ. Μπακογιάννη, Το φριχτό μυστήριο, εκδ. Ιχνηλασία 1997
ΠΗΓΉ: http://goo.gl/62TD94
